U prvih nekoliko vekova postojanja slovenske pismenosti ima svega nekoliko spomenika koji su, sudeći po jeziku, potekli s našeg tla: glagoljsko Marijinsko jevanđelje iz 11. veka, dva odlomka iz Apostolskih dela, pisana takodjer glagoljicom i poznata pod nazivom Gerškovićev odnosno Mihanovićev odlomak (prvi od njih neki stavljaju u 11. vek). O postojanju slovenske pismenosti na našem terenu govore i sačuvani epigrafi: – Temnički natpis (10-11 vek), Humska ploča (10-11 vek), Ploča sudije Gradiše (12. vek), Natpis na ploči u Poljicama kraj Trebinja (druga polovina 12. veka). Najstariji spomenik narodnog jezika jeste pismo bosanskog bana Kulina Dubrovčanina iz 1189. Ono je, kao i svi spomenuti epigrafi, pisano ćirilicom. Iz iste epohe potiče i najstarija ćirilska knjiga srpske redakcije, jevandjelje zahumskog kneza Miroslava, brata Stefana Nemanje. Napisano na pergamentu lepim, krupnim slovima tzv. ustavne ćirilice i ukrašeno stilizovanim inicijalima i minijaturama u boji i zlatu, Miroslavljevo jevandjelje jeste ne samo najstarija nego i najlepša srpska knjiga srednjeg veka. Njene jezičke osobine pokazuju da je srpska redakcija staroslovenskog jezika dobila završni oblik.
Srpska redakcija (ili recenzija) nastala je na isti način kao i duge redakcije staroslovenskog jezika, bugarska, ruska, makedonska, hrvatska: prilagodjavanjem jezika staroslovenskih tekstova domaćem (iz)govoru. Književnici su, prepisujući spomenute tekstove, izostavljali sve one znakove za koje nisu postojali glasovi u njihovom govoru ili su ih menjali saglasno promenama izvršenim u živom jeziku. Definitivno uobičajene tokom 11. i 12. stoleća, te su redakcije postale jezici slovenskih srednjovekovnih književnosti. One sve čine zajednički crkvenoslovenski jezik, čija se srpska varijanta u nauci naziva srpskoslovenskim (dok se naziv staroslovenski – negde proširen u starocrkvenoslovenski – upotrebljava za izvornu verziju tog jezika).
Uporedo s tim jezikom, iako u mnogo manjoj meri, koristi se i govorni jezik, naročito u pravnim dokumentima, tako da je za srpsku, kao i za ostale crkvenoslovenske književnosti srednjeg veka, karakteristična diglosija (dvojezičnost). U Srbiji je tokom čitavog srednjeg veka govorni jezik (koji se u nauci naziva starosrpskim) u funkciji književnog bio sasvim sporedan, za razliku od Hrvatske i Bosne, gde je narodni govor vrlo rano počeo preovladjivati u pisanim spomenicima i postepeno potiskivati crkvenoslovenski.
O ranim početcima književnog rada u zetsko-zahumskom primorju govori i latinski spis iz druge polovine 12. stoleća Regnum Slavorum (Kraljevstvo Slovena), odnosno Letopis popa Dukljanina, kako se ovaj spis – preveden, po izjavi anonimnog autora, katoličkog sveštenika iz Bara, sa slovenskog izvornika – obično naziva. U to delo ušli su u skraćenom obliku i neki raniji spisi od kojih se posebno spominje knjiga o podvizima sv. kralja Vladimira. Dukljanski letopis izlaže, u obliku rodoslova vladara, istoriju naših zemalja od dolaska Slovena do sredine 12. veka. On je, naročito u prvom delu, pun poetskih priča i legendi – priča o ljubavi i stradanjima Vladimira i Kosare najlepša je i najpoznatija od njih – u kojima nalazimo prepričana narodna predanja a možda i tragove iščezle epske poezije. Drugi deo spisa, gde je reč o dogadjajima iz bliže prošlosti, odlikuje se snažnim osećanjem stvarnosti, tako da ovo delo – napisano na lošoj latinštini i, uz to, misaono i stilski krajnje siromašno – svedoči o svom vremenu življe, potpunije i, uprkos legendama i ogrešenjima o faktografiju, verodostojnije od većine drugih, umetnički i kulturnoistorijski značajnijih dela naše stare književnosti.
Wed Jun 06, 2012 7:29 pm by 
